KISA ÇALIŞMA ÖDENEGİ NASIL ALINIR?

I- GİRİŞ

Bütün ülkelerde olduğu gibi Türkiye’de de ekonomik krizlerden en çok çalışma hayatı etkilenmektedir. Ekonomik krizlerin sonucunda bir çok işletme kapanmakta ve çalışanlar işini kaybetmektedir. 1990′lı yılların ikinci yarısından itibaren çalışma hayatında sıkça görülen işçilerin ücretsiz izne çıkarılma uygulaması genel ekonomik krizler ve zorlayıcı (deprem, yangın, su baskını vb.) nedenlerin bir sonucu olarak karşımıza çıkmıştır. Bu olumsuz durumu gidermek amacıyla işçilere sınırlı da olsa bir gelir güvencesi sağlamak amacıyla, “kısa çalışma ödeneği” uygulaması 10.06.2003 tarihinde yürürlüğe giren 4857 sayılı İş Yasası ile sadece İş Yasası kapsamında olanlar için getirilmiştir(1). Mevzuatta; kısa çalışma, en fazla üç ay süreyle; işyerinde uygulanan çalışma süresinin geçici olarak en az üçte bir oranında azaltılması veya en az dört hafta süreyle işyerindeki faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulmasını, kısa çalışma ödeneği; kısa çalışmadan yararlanma koşullarının sağlanması halinde yapılan ödemeyi kısa çalışma, işin kısmen veya tamamen durması hallerinde yapılan ödeme şeklinde tanımlanmıştır.

Kısa çalışma ödeneğinden yararlanacakların kapsamı 26.05.2008 tarihinde yürürlüğe giren 5763 sayılı İş Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun ile genişletilmiştir. Bu bağlamda bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan ve sigortalı olan gazeteci, gemi adamı, Borçlar Kanunu kapsamında çalışanlarda koşulları yerine getirdiğinde işçiler gibi kısa çalışma ödeneğinden yararlanacaktır. Mevcut uygulama Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneği Hakkında Yönetmelik(2) hükümlerine göre yapılmaktadır.

Kısa çalışma düzenlemesi ile bir ekonomik krizde veya zorlayıcı bir sebebin varlığı halinde, işyerinde işçiler arasında tenkisat yapma yerine, işçilerin tamamının veya bir kısmının geçici olarak ücretsiz izne çıkartılması ekonomik ve sosyal politika olarak tercih edilmektedir. Bu düzenlemede işçilerin geçici olarak ücretsiz izne çıkarılması “geçici bir işsizlik” olarak nitelenerek işsizlik sigortasından “kısa çalışma ödeneği” almaları öngörülmektedir. Kısa çalışma uygulaması işverenlerin, işçilerini kaybetmemelerini sağlayan önemli bir düzenlemedir. Kısa çalışma uygulaması ile kısmen de olsa işçilerin işsiz kalması önlenmekte ve işsizlik sigortasının bu işçileri yeniden işe yerleştirmek için yapacağı masraflardan da Türkiye İş Kurumu kurtulmuş olmaktadır(3).

II- KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ HANGİ DURUMLARDA ÖDENİR?

Mevzuatta kısa çalışmaya başvurulabilecek durumlar “ekonomik kriz” ve “zorlayıcı sebep” olarak belirlenmiştir.

Genel ekonomik kriz, ulusal veya uluslararası ekonomide ortaya çıkan olayların, ülke ekonomisi ve dolayısıyla işyerini ciddi anlamda etkileyip sarstığı durumları ifade etmektedir.

Genel ekonomik krizin varlığını, işçi ve işveren sendikaları konfederasyonlarının iddia etmesi veya bu yönde kuvvetli emarenin bulunması halinde, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı krizin varlığı ve niteliği hakkında ilgili kuruluşların görüşlerini alarak duruma açıklık getirir.

Zorlayıcı sebepler, işverenin kendi sevk ve idaresinden kaynaklanmayan,önceden kestirilemeyen, bunun sonucu olarak bertaraf edilmesine olanak bulunmayan, dışsal etkilerden ileri gelen, geçici olarak çalışma süresinin azaltılması ve faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulması ile sonuçlanan deprem, yangın, su baskını, salgın hastalık, seferberlik ve benzeri nedenleri içermektedir.

Zorlayıcı bir sebep dışında, ülke çapındaki bir kriz nedeniyle, işverenin işyerindeki haftalık çalışma sürelerini geçici olarak önemli ölçüde azaltması kısa çalışma olarak nitelenecektir.

Ekonomik ya da yönetsel veya organizasyona dayalı olarak işyerinin kendisinden kaynaklanan bir krize girmesi o işyerinde kısa çalışma yapılmasını haklı gösterecek nedenlerden değildir.

Kısa çalışma ödeneğinden yararlanma konusunda işçi sayısı sınırlaması yada işkolu sınırlaması bulunmamaktadır. 1 işçi çalıştıran işyeri de 1000 işçi çalıştıran işyeri de uygulamadan yararlanır.

III- KISA ÇALIŞMANIN BİLDİRİMİ VE İNCELENMESİ

A- KISA ÇALIŞMANIN BİLDİRİMİ

Genel ekonomik kriz veya zorlayıcı sebeplerle işyerinde kısa çalışma yapılmasını talep eden işveren, Türkiye İş Kurumu’nun ilgili birimine, varsa toplu iş sözleşmesi tarafı sendikaya yazılı bildirimde bulunur. Mevzuatta işverene bildirimi yapması için belirli bir süre öngörülmemiştir.

B- KISA ÇALIŞMA BİLDİRİMİNİN İÇERİĞİNDE NELER YER ALMALI?

İşveren bildiriminde;

a- Genel ekonomik krizin veya zorlayıcı sebeplerin işyerine etkileri ile zorlayıcı sebebin ne olduğunu,

b- İşyerinin unvanını, adresini, varsa toplu iş sözleşmesi tarafı sendikayı, Bakanlık bölge müdürlüğü ile sosyal güvenlik işyeri sicil numarasını,

c- Varsa iddiasını kanıtlayıcı somut belgeleri

belirtir.

Ayrıca inceleme esnasında; kısa çalışma yaptırılacak işçilere ilişkin bilgiler, işveren tarafından Kurum’ca belirlenen formatta hazırlanarak, manyetik ortamda Kurum’a, yazılı olarak da Bakanlık iş müfettişine teslim edilir.

İşçilere ilişkin bilgilerde; işçilerin T.C. kimlik numaraları, ad, soyad, iletişim bilgileri, işçilerin son 3 yılda prim ödeme gün sayıları, son 120 gün prim bilgileri, aylık prime esas brüt kazançlarına yer verilir.

C- KISA ÇALIŞMA TALEBİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

İşverenin kısa çalışma talebi, öncelikle Kurum tarafından sebep ve şekil yönünden değerlendirilir.

Genel ekonomik krizin varlığını, işçi ve işveren sendikaları konfederasyonlarının iddia etmesi veya bu yönde kuvvetli emarenin bulunması halinde, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı duruma açıklık getirir. Duruma açıklık getirilmeden, genel ekonomik kriz gerekçesi ile yapılan başvurular ile zorlayıcı sebeplerle bağdaşmadığı halde, nakit darlığı, ödeme güçlüğü, pazar daralması ve stok artışı gibi sebeplere dayalı olarak yapıldığı tespit edilen başvurular Kurum tarafından reddedilir.

İşverenin yapmış olduğu talebin uygunluğunun tespiti Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nca yapılır. Bunun içinde işyerinde teftiş (tespit) yapılması gerekiyor(4).Genel ekonomik kriz veya zorlayıcı sebeplerle yapılan başvuruların uygunluk tespiti Bakanlık iş müfettişleri tarafından ivedilikle yapılır. Talebin uygun bulunması halinde kısa çalışmanın başlama ve bitiş tarihleri ile Yönetmeliğin 4. maddesinin üçüncü fıkrasında belirtilen listeye son şekli verilmek suretiyle Bakanlık iş müfettişince düzenlenen rapor ekinde yazılı olarak Kurum’a gönderilir.

D- İNCELEME SONUCUNUN BİLDİRİLMESİ VE İLAN

İnceleme sonucu Türkiye İş Kurumu tarafından işverene bildirilir. İşveren tarafından varsa toplu iş sözleşmesine taraf işçi sendikasına ve işyerinde yazılı olarak ilan edilmek suretiyle işçilere bildirilir. Mevzuatta işçilere tek tek bildirim yapılacağına ilişkin hüküm bulunmadığından işyerinde işçilerin görebilecekleri bir yerde ilan yapılmak suretiyle işçilere bildirilmesi yeterli olacaktır.

IV- KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİNDEN YARARLANABİLME, ÖDENEĞİN MİKTARI, ÖDENEĞİN KESİLMESİ VE KISA ÇALIŞMANIN ERKEN SONA ERMESİ

A- İŞÇİNİN KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİNDEN YARARLANABİLMESİNİN KOŞULLARI

İşçinin kısa çalışma ödeneğinden yararlanabilmesi için;

a- İşverenin kısa çalışma talebinin Bakanlıkça uygun bulunması,

b- İşçinin kısa çalışmanın başladığı tarihte, 4447 sayılı Kanun’un 50. maddesine göre çalışma süreleri ve işsizlik sigortası primi ödeme gün sayısı bakımından işsizlik ödeneğine hak kazanmış olması,

c- Kısa çalışma ödeneği talebinde bulunması

gerekmektedir.

İşsizlik sigortası yönünden 120 gün prim ödeyerek sürekli çalışmış olanlardan, son üç yıl içinde 600 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olanlar kısa çalışma ödeneğinden yararlanır. İşsizlik sigortasına ilişkin koşulu yerine getirmeyenler diğer koşulları sağlasa da kısa çalışma ödeneğinden yararlanamazlar.

B- GÜNLÜK KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİNİN MİKTARI

Günlük kısa çalışma ödeneğinin miktarı, işsizlik ödeneği miktarı kadardır. Günlük işsizlik ödeneği, sigortalının son dört aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının yüzde kırkıdır. Bu şekilde hesaplanan işsizlik ödeneği miktarı, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 39. maddesine göre onaltı yaşından büyük işçiler için uygulanan aylık asgari ücretin brüt tutarının yüzde seksenini geçemez. Buna göre sigortalılara ödenecek kısa çalışma ödeneğinin aylık miktarı en az 266 YTL 40 YKr, en fazla 532 YTL 80 YKr olacaktır.

Zorlayıcı sebeplerle işyerinde faaliyetin tamamen veya kısmen geçici olarak durması halinde, işsizlik ödeneği ödemeleri 4857 sayılı İş Yasası’nın 24. maddesinin (üç) numaralı bendinde ve 40. maddesinde öngörülen bir haftalık süreden sonra başlar. Bir haftalık sürede işçiye her gün için yarım ücret işveren tarafından ödenir.

Kısa çalışma ödeneğinin süresi üç ayı aşmamak kaydıyla kısa çalışma süresi kadardır. Ödeneğin süresi; herhalde hak edilen işsizlik ödeneği süresini aşamaz. Kısa çalışma ödeneği, işyerinde uygulanan haftalık çalışma süresini tamamlayacak şekilde çalışılmayan süreler için verilir.

Kısa çalışma ödeneğinden yararlanan işçi, işsizlik sigortasından yararlanmak için 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’nun 50. maddesinde öngörülen koşullar gerçekleşmeden işsiz kalırsa, kısa çalışma ödeneği aldığı süre düşüldükten sonra, daha önce hak ettiği işsizlik ödeneği süresini dolduruncaya kadar işsizlik ödeneğinden yararlanır.

C- KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ ALAN İŞÇİLERİN SAĞLIK SİGORTALILIĞI

Kısa çalışma ödeneği alan işçiler 5510 sayılı Yasa’nın 60-e maddesine göre genel sağlık sigortası kapsamında bulunmaktadır.

D- KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİNİN ÖDENMESİ

Türkiye İş Kurumu’nun ilgili birimi, işçilerin başvurusunu, izleyen ayın sonuna kadar sonuçlandırır. Kısa çalışma ödeneği, işçinin kendisine, aylık olarak her ayın sonunda ödenir.

E- KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİNİN HACZİ, DEVRİ VE TEMLİKİ

Kısa çalışma ödeneği nafaka borçları dışında haciz veya başkasına devir veya temlik edilemez.

F- KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİNİN KESİLMESİ

Kısa çalışma ödeneği alanların işe girmesi, yaşlılık aylığı almaya başlaması, herhangi bir sebeple silah altına alınması veya herhangi bir kanundan doğan çalışma ödevi nedeniyle işinden ayrılması veya geçici iş göremezlik ödeneğinin başlaması halinde kısa çalışma ödeneği kesilir.

Kısa çalışma ödeneğinin kesildiği süre içerisinde hastalık ve analık sigortası primi ödenmez.

G- KISA ÇALIŞMANIN ERKEN SONA ERMESİ

İşverenler, ilan ettiği süreden önce, normal faaliyetine başlamaya karar vermesi halinde durumu; Kurum birimine, varsa toplu iş sözleşmesi tarafı sendikaya ve işçilere altı işgünü önce yazılı olarak bildirmek zorundadırlar. İşçiler de bildirimde belirtilen tarihte işbaşı yaparlar. Bildirimde belirtilen tarih itibariyle kısa çalışma sona erer.

V- SONUÇ

Kısa çalışma en az dört hafta en fazla üç ay süreyle işyerinde uygulanan haftalık çalışma süresinin geçici olarak en az üçte bir oranında azaltılarak uygulanmasıdır. Kısa çalışma ödeneğine hak kazanma ve ödeneğin miktarı işsizlik ödeneği ile irtibatlandırılmıştır. İşsizlik sigortasına hak kazanma koşulları ile kısa çalışma ödeneğine hak kazanmanın koşulları birbirinden ayrı olarak değerlendirilmelidir. Kısa çalışma genellikle öngörülemeyen bir zorunluluğun sonucudur. Kısa çalışma ödeneğinin amacı sigortalının işsiz kalmasını önlemek ve sigortalının geçici bir sürede olsa bir gelirden yoksun kalmamasını sağlamaktır. Ekonomik krizlerde veya zorlayıcı sebeplerin varlığı halinde son 3 yıl içinde 600 gün prim ödememiş bir işçinin kısa çalışma ödeneğinden yararlanamaması kısa çalışma ödeneğinin amacına uygun değildir(5).

Kısa çalışma süresi ve kısa çalışma ödeneği isminden de anlaşılacağı üzere en fazla 3 ay (6 aya çıktı bu süre) gibi kısa bir süre ile sınırlı olması göz önünde bulundurularak kısa çalışma ödeneğinden yararlanma konusunda sigortalılar lehine düzenlemeler yapılmalıdır. Bu bağlamda kısa çalışma ödeneğine hak kazanabilmek için gerekli olan prim ödeme gün sayıları azaltılabilir veya kaldırılabilir. Kısa çalışmanın ödeme süreleri artırılabilir. Kısa çalışmanın ödenek miktarı işsizlik ödeneğinden ayrı değerlendirilerek ödeneğin miktarı artırılabilir.

————————————————————————————

1) Arif TEMİR, “Ekonomik Krizde Kısa Çalışma Ödeneği Nasıl Alınır?”, Radikal, 29 Kasım 2008

(2) 13.01.2009 tarih ve 27109 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(3) Arif TEMİR, “Kısa Çalışma, Kısa Çalışma Ödeneği ve Telafi Çalışması”, Yaklaşım, Sayı:130, Ekim 2003, s.256

(4) Şükrü KIZILOT, “Kriz Döneminde İşçilerin ve İşverenin Hakları Neler?”, Hürriyet İnsan Kaynakları,13 Aralık 2008

(5) Arif TEMİR, agm, “Ekonomik Krizde…”

Benzer Konular:

1. KISA ÇALIŞMA VE KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ HAKKINDA YÖNETMELİK
2. Ücret Garanti Fonu ve krizden Dolayı Maaş Alamayanlar
3. SOSYAL GÜVENLİK KISA KISA
4. İŞSİZLİK SİGORTASI MAAŞ BAĞLAMA TUTARLARI
5. KISA VADELİ SİGORTA KOLLARI UYGULAMASI